Er is door de Stichting Erfgoed Werf Gusto in de aanloop naar de onthulling van het ‘Monument Werf Gusto’ in juli 2018 op velerlei manieren getracht te ontdekken wat er toch in hemelsnaam met het schitterende plastiek van de kunstenaar Gust Romijn is gebeurd na de gedwongen sluiting van de werf in 1978? Lees verder Het plastiek van Gust Romijn
Laatst bijgewerkt op: 30 januari 2019
Smulders-dynastie in Schiedam
HET PORTRET hangt in een van de met hout betimmerde zaal-kamers van het hoge, statige pand in Schiedam dat de werf Gusto huisvest. De krachtige man kijkt met de blik van een veldheer naar beneden: daar krioelen — zichtbaar hoge ramen — de werklieden druk door elkaar, bezig met de bouw van schepen, pontons, baggermolens. De werf is in druk bedrijf: slechts af en toe blikt iemand naar het portret, dat daar hangt als een visitekaartje uit het verre verleden. Niettemin blijft het portret tekenend en verantwoordelijk voor de sfeer, die hier op een van Nederlands grootste, oudste en bloeiendste scheepswerven te vinden is. Een sfeer van voornaamheid, degelijkheid, kalme bedachtzaamheid. Kijk naar de strakke ogen en ge weet, dat het intellect was, dat zich hierin weerspiegelde en kijk naar die naar achteren gebogen schouders en de houding van de handen: het is pure kracht, die hier door het penseel werd vastgelegd. En kijk naar de brede, imposante baard en ge begrijpt, dat portret en bedrijf passen in een sfeer van kranige kerels.
De man – statig als een typisch negentiende-eeuwse patriarch – is A.F. Smulders, stichter van de Werf Gusto, welke nu precies honderd jaar bestaat. Op 11 september 1862 trouwde Augustinus Franciscus Smulders met Catharina Maria Westerlaken –Gus en Kato: de Werf Gusto had een naam. Het bedrijf werd opgericht in den Bosch en groeide in Tilburg: in Schiedam – destijds nog klein van omvang en geschokt, omdat het aantal branderijen in een korte spanne tijds van vierhonderd naar honderdvijftig was teruggelopen – kwam het bedrijf van Smulders tenslotte tot grote bloei. Dat was in 1905, toen er van een druk scheepvaartverkeer op het water bij Schiedam nog geen sprake was.
Nu varen ginds op het water, de schepen af en aan. Op de werf wordt druk gewerkt. De leiding is in handen van twee nazaten van de oprichter, Guus Smulders, de commerciële directeur en Henri Smulders, technisch directeur.
Als deze week H.M. de Koningin op bezoek komt, zullen zij het druk krijgen. Doorgaans is er alleen bij tewaterlatingen sprake van druk bezoek: op andere dagen verlopen de activiteiten, althans voor de buitenwereld, in stilte bij deze gesloten familie N.V. De statige rust, typerend voor bedrijven met een historische achtergrond, wordt echter meer en meer verbroken, niet alleen door het rumoer van het jubileum, óók door de noodzaak iets harder te gaan praten teneinde zich in de moderne samenleving, die steeds meer kabaal produceert, duidelijk verstaanbaar te kunnen maken.
Met zaken-doen heeft dit allemaal weinig te maken. De geïnteresseerden worden ontvangen in de fraaie kamers waarin een waardige stilte hangt en waarin het rustig praten is. Zij worden geïnviteerd in de imposante showroom, waar de unieke modellen staan van de schepen, baggermolens en andere producten, welke door de Werf Gusto in Schiedam werden gebouwd.
De stoommachine uit 1862 (nog in Den Bosch vervaardigd) staat er naast de prachtige drijvende kraan, die in 1908 voor Argentinië werd gebouwd. Een baggermolen, waarvan de grote broer thans nog in Rusland te vinden moet zijn, prijkt in een glazen stolp naast de „Venezia”, een gigantische baggeraar die in 1909 voor Italië werd gemaakt. Fascinerend is het model van het kunstmatige eiland Seashell, dat in de Perzische Golf staat. Kleine scheepjes: de grote kolossen zijn verderop te vinden, ginds, op de zeven wereldzeeën. Maar de modellen zijn door uitvoering en kwantiteit indrukwekkend genoeg om de toeschouwer, klant en koper te boeien, te imponeren, te overtuigen. En daarbij wordt dan vaak eenvoudig gezwegen.
‘Wij zijn niet zo, dat wij ons op gezette tijden op de borst slaan’, zegt Henri Smulders, en hij duidt daarbij onmiskenbaar op collega-scheepsbouwers uit de omgeving Het is een van de eerste malen, dal hij een persconferentie presideert: hij doet het rustig en beschaafd. Men zit aan een prachtige eikenhouten tafel tussen houten wanden en hoge ramen. Op de parketvloer staan houten banken: portretten staan gevangen onder hoge glazen stolpen. De telefoonkabel komt als een nauwelijks geaccepteerd anachronisme langs een balk uit het plafond zakken: in een roodfluwelen kistje zit iets verborgen, maar we durven niet te kijken wat het is.
Intussen zegt Harrie Smulders vele dingen en gelukkig heeft hij niet de gladde ontwijk-routine over zich, die gesprekken met persconferentie-professionals zo stierlijk vervelend kunnen maken.
— Beslist, er zullen dit jaar en het volgend jaar nog harde klappen gaan vallen in de scheepsbouwwereld. Misschien, dat we daarna weer zullen terugkeren naar een normale toestand.
— Je moet niet zeggen dat je ‘vol bezet’ bent, als je met verlies werkt.
— Steeds opnieuw werk aannemen dat verlies oplevert is als het geven van injecties aan een stervende: je stelt uit, maar dat is ook alles.
— Alles investeren is ook niet goed: je hebt een financieel ‘kussen’ nodig als buffer.
— De omvang van het schip is niet zo geweldig belangrijk. Ik geef niet zoveel om tonnage. Ik bouw liever iets héél kleins dat héél speciaal is, dan iets geweldigs, dat in feite niet meer is dan een dikke trommel met een motor (bedoeld is een tanker).
— Inkrimping van je personeel is het opvoeren van je onkosten en dat is héél vervelend.
— Als er in deze dagen een schip moet worden gebouwd, zit je er met z’n twintigen bovenop.
— Ik zeg altijd: degene die zich vergist in de calculatie, die hééft het.
— Amerikanen: het is moeilijk om aan die mensen iets te verkopen, als je geen groen paspoort hebt.
We praten verder over een eeuw Gusto en over wat er in zo’n eeuw allemaal veranderen kan. En over de nieuwste producten van het bedrijf, die een buitenstaander alleen maar ontzag kunnen inboezemen. De grootste portaalkraan van Europa voor de bouwput in het Haringvliet, de basculebrug voor van ‘Brienenoord’, draagvleugelboten en de metaalconstructie voor Nederlands hoogste schoorsteen (een gevaarte van 175 meter), zware, zelfvarende kranen voor de havens van Londen en Calcutta, constructies voor de Hoogovens, hefpontons voor Rijkswaterstaat. Een ‘zwaar’ programma, zonder twijfel.
Dan keren we terug bij het portret. Smulders wijst er op en zegt:
— Als we hier Engelsen op bezoek krijgen dan zeggen ze: ‘A real empire-builder …’.
— De Duitsers kijken vol ontzag naar boven en zeggen: ‘Richtig, ein Krupp-figur’ en de
— Nederlanders zeggen: ‘Dat zal vast een héél lastige man zijn geweest’.
Lachend kijken we op naar het portret: maar die blik die we daar ontmoeten doet ons beseffen, dat men in de kantoren van de Werf Gusto om dit soort mopjes ten hoogste mag glimlachen.
De schaterlach is voor de stunt-boys: bij Smulders heeft een geamuseerd ophalen van de wenkbrauwen tenminste een soortgelijke waarde.
Men kan de geest van deze tijd goed verstaan en toch handelen, zoals de oprichter dat honderd jaar geleden zou hebben gedaan. En dat gebeurt bij Gusto.
Bron: Nieuwe Schiedamsche Courant | 1962 | 12 september 1962
foto’s: Gemeentearchief Schiedam | Stichting Erfgoed Werf Gusto
fotograaf: Onbekend
Stichting Erfgoed Werf Gusto (2017)
Laatst bijgewerkt op: 31 augustus 2020
In 1862 begon August Smulders in
Den Bosch een machinefabriekje
WERF GUSTO 100 JAAR
Eerste metaalindustrie blies
dood Schiedam nieuw leven in
SCHIEDAM, 8 sept. — De Werf Gusto bestaat honderd jaar. Een gedenkwaardig feit voor een bijzondere industrie, die de eerste was die een stervend Schiedam in 1905 nieuw leven heeft ingeblazen, nadat zij door ruimtegebrek of tegenwerking uit haar geboorteplaats den Bosch en Utrecht was verdreven. In een eeuw heeft het bedrijf van de familie Smulders zich een indrukwekkende internationale faam verworven door haar bouw van specialiteiten: baggermolens, kranen, reusachtige drijvende eilanden, bruggen en schepen. Gusto is niet op de eerste plaats een scheepswerf, hetgeen in deze voor de scheepsbouw zulke uiterst moeilijke tijden (‘In de scheepsbouw is geen droog brood te verdienen’, zegt een der directeuren) voor Gusto uitkomt. Van meet af aan heeft men er zich gespecialiseerd in min of meer uit de toon vallende producten, die geëxporteerd werden (ook al van meet af aan naar alle landen van de wereld.
Scheepswerf met wereldbefaamde specialiteiten
Een mammoettanker bouwen is geen kunst, zeggen ze bij Gusto; dat is een blikken trommel met wat diesels erin. Neen, bij Gusto gaat het om de bijzondere dingen: een koelschip, een kanaal-boot, draagvleugelboten, een kraaneiland. Dat is de kracht van dit wereldbedrijf. Een wereldbedrijf dat heel nietig begon vanuit een Tilburgs smederij. Daar leerde Augustinus F. Smulders het ambacht van zijn vader. Hij was er op 27 november 1838 geboren. Op 23-jarige leeftijd trok hij met zijn bruid naar den Bosch om daar een eigen bedrijf te stichten. In het gemeenteverslag van 1862 staat ‘In het afgelopen jaar is weder eene nieuwe fabriek van stoommachines enz. opgericht door de heer A. F. Smulders, waarbij, naar wij vernemen, het vooruitzicht bestaat, dat een ijzergieterij zal gevoegd worden’. Het was een bedrijfje met een paar arbeiders, dat echter direct een grote opbloei beleefde. Na drie jaar kwam er al een scheepstimmerwerf bij later maakte men er spoorwegmaterieel. Gedeeltelijk door plaatsgebrek uit Den Bosch gedrongen, kocht A. F. Smulders in 1872 de bestaande Utrechtsche IJzergieterij, waar drie jaar later 100 arbeiders werkten en twaalf later al 400. Smulders maakte in het laatst van de vorige eeuw al baggerwerktuigen, die hij overal in de wereld verkocht. Die buitenlandse verkoop heeft Smulders krachtig aangepakt. Bij de aanleg van bet Panamakanaal.
In Brazilië, Portugal, Hongarije en Roemenië werden excavateurs van Gusto gebruikt. Utrecht werd te klein voor August Smulders. Hij kocht al een bedrijf in Amsterdam: Gusto Staalbouw (het huidige Gusto Staalbouw is daaruit ontstaan) later een gespecialiseerde ketelfabriek in Luik (die nu nog door een Smulders-tak beheerd wordt). In 1894 zijn eerste echte scheepswerf, ‘De industrie’ te Slikkerveer. Deze werd later weer verkocht (1917) maar later weer (1941) in huur gehouden, tot sinds enkele jaren de werf weer In eigen bezit is. In dat jaar werd de internationaal bekende machinebouwer ook ’n scheepsbouwer. Tot die tijd had hij de schepen altijd uitbesteed aan andere werven.
Toen zag A F. Smulders — van een 23-jarige ambitieus jongmens uitgegroeid tot een indrukwekkend industrieel met een rijke baard — zijn kans in Schiedam. De stad had zich doodgeleefd aan de ’n halve eeuw tevoren nog zo bloeiende gedistilleerd industrie. De komst van Smulders betekende de eerste injectie van de moderne industrie voor de stad. Hij heeft veel conservatieve weerstand moeten overwinnen eer hij in 1905 zijn bedrijf kon openen op een drassig stuk grond buiten de Maasdijk naast de kaarsenfabriek Apollo. De prijs, die Smulders voor het ‘kikvorsenland’ in 1901 betaalde was f 1,50. De gemeenteraad van toen vond dat veel te goedkoop, maar de burgemeester had gezegd, dat de heer Smulders geen cent meer wilde betalen. Mede door toedoen van de sociale voorvechter M. C. M. de Groot, die in de raad het zijne ervan zei, gaf de gemeenteraad zich gewonnen.
Het ging die, eerste Schiedamse metaalindustrie goed: een jaar na de stichting werkten er al 652 werknemers en werd er 4,6 miljoen kg plaat- en profielijzer verwerkt. (Vijftig jaar later bedroegen deze cijfers: 1856 en 12 miljoen). Smulders ondernam iets zeer groots met zijn Schiedamse vestiging. Hij bouwde hallen van de toen zo populaire ijzerconstructies, die er nu nog staan en hoewel ouderwets van uiterlijk nog steeds voldoen. Hij moet een zeer vooruitziende blik gehad hebben bij de grootse opzet van het bedrijf aan de toen inderdaad Nieuwe-Waterweg. Schepen tot 30.000 ton kunnen er gebouwd worden op praktisch hetzelfde terrein als veertig jaar geleden. In de twintiger jaren stabiliseert het bedrijf zich na een periode van enorme bloei. De crisisjaren kwamen bij Gusto hard aan, zoals overal elders in de scheepsbouw. Er waren maanden dat er maar 50 man werkten.
Vooral in die dertiger jaren heeft men vele bruggen gebouwd, al kwamen tegen het eind van die jaren al weer orders voor baggermolens. De oorlog laat Gusto achter in ‘verregaande staat van ontmanteling’. In twee jaar tijd staat het bedrijf weer op poten. Een nieuwe periode is toen ingegaan.
Van geklonken schepen gaat men over op gelaste schepen. Ook begint Gusto met andere werven ’n gezamenlijke research in een laboratorium (MTI) te Delft en verkooporganisatie, de IHC-Holland. Steeds nieuwere baggermaterialen en hopperzuigers, kranen (o.a. de enorme Nestum-kraan die gebruikt wordt bij de Deltawerken in het Haringvliet) worden door IHC ontworpen en uitgevoerd.
Nieuw is de constructie van de hefpontoneilanden, zoals men enige jaren geleden voor de Shell het booreiland de ‘Seashell’ vervaardigde, die in de Perzische golf de elementen weerstaat. Naast deze grote constructies heeft Gusto klein specialisten werk, zoals de bouw van draagvleugelboten, en de serieproductie van polyester jachtjes, die voor de export naar Amerika bestemd zijn.
De Werf Gusto heeft drie bedrijven: de voornaamste in Schiedam met 1200 werknemers, een bedrijf in Geleen dat voor de mijnen werkt en waar 250 man werken en de werf Overmaas in Slikkerveer met 150 arbeiders. In totaal werken er een 1600 mensen bij Gusto. Maar er kunnen nog wel 600 mensen geplaatst worden.
De werknemers hebben op 14 september ’n dag vrij. ’s Morgens is er een receptie van het personeel en ’s middags een receptie voor belangstellenden en relaties. De recepties worden gehouden in de machinehal, op de plaats waar bijna zestig jaar geleden A. F. Smulders zijn bedrijf Gusto (genoemd naar zijn zoon august en dochter ca-TO) vestigde. Ter gelegenheid van het eeuwfeest is er een mooi, interessant gedenkboek uitgekomen, dat geschreven is door Max Dendermonde en rijk geïllustreerd met tekeningen en foto’s (van Cas Oorthuys) en waarvan de lay-out en de stofomslag werden verzorgd door Mart Kempers.
Bronnen:
Nieuwe Schiedamsche Courant | 1962 | 8 september 1962
Stichting Erfgoed Werf Gusto
Foto’s:
Gemeentearchief Schiedam | Stichting Erfgoed Werf Gusto
Stichting ‘Redt de Boogbruggen’
Fotgraaf: Onbekend
Stichting Erfgoed Werf Gusto
Laatst bijgewerkt op: 18 augustus 2018
