Een tweede, grote stimulans voor de omgeving van het Hoofd was de komst van de werf de Gusto van de firma A.F. Smulders. Met dit bedrijf kreeg de omgeving weer een scheepswerf. Van 1835 tot 1891 had ten zuiden van de kaarsenfabriek De Nijverheid gelegen, een scheepsbouwbedrijf dat nog in 1862 werd uitgebreid met een sleephelling.⁸ De opkomst en ondergang van de Gusto, die zich in 1905 aan de Maasdijk vestigde, is een verhaal dat nog definitief geschreven moet worden. Zonder twijfel wordt dat de trotse geschiedenis van mannen wier produkten op alle wereldzeeën gevaren en in alle havens ter wereld gebaggerd hebben. Van hun vakmanschap en hun werkzaamheden zijn in Schiedam nog maar weinig sporen terug te vinden, ook de fabriekshallen en scheepshellingen waar ze werkten zijn verdwenen. Het enige monument dat Schiedam van dit eens zo trotse bedrijf nog rest is de in 1927 geopende Koemarktbrug. Op de plaats waar ooit de pneumatische klinkhamers ratelden en de scheepswanden onder het blauwe licht van de lasapparaten oplichtten, staan nu grote opslagloodsen, neergezet in een weinig opwindend patroon. Naast het verdriet over de teloorgang van een bedrijf met zo veel kennis is er ook nog de teleurstelling over een gemiste stedebouwkundige kans. Wat had Schiedam daar aan de Waterweg een prachtige woonwijk kunnen bouwen en wat een mooi vervolg had de Maasboulevard aan de andere kant van de Voorhaven kunnen krijgen: zo zou er een hotel ‘Gusto’ (met Italiaanse keuken!) aan die boulevard gestaan kunnen hebben, net als een ‘Apollohuis’ — voor de schone kunsten — en tenslotte een ‘Smulderstoren’.
Gusto: wat er nog van rest is de eerder genoemde Koemarktbrug, een kunstwerk in Art Decostijl, gebouwd door de mannen van de Maasdijk, maar wie weet dat nog?

Schrijnend is de ondergang van ‘Gusto’ als deze afgezet wordt tegen de verwachtingsvolle ontboezeming van een kennelijk pas aangestelde werknemer. Tegelijk met een adreswijziging stuurt hij zijn familie in Amsterdam het volgende gedicht:

Een nieuw paleis van Industrie
Doet weer van werklust blaken
Vernuft en geest en fantasie
Wat sluimert doet ontwaken

IJver vlijt en energie
Steunen hier de zaken
Onverbroken harmonie
Zal groter nog ze maken

Als geen van ons ook wie
Zijn plicht ooit zal verzaken
Zal onderlinge sympathie
Ons aller werk volmaken

‘Gusto’ bepaalde ook voor een belangrijk deel het aanzien van het Schiedamse zuiden. Weerszijden de Groenelaan en rond het Wilhelminaplein stonden woningen die aan de toevloeiende stroom van arbeiders onderdak moesten verschaffen. De kleine eenkamer-woninkjes in de Gas-, Steen-, Hout- en Zalmstraat kregen — maar toen waren er al weer wat jaren verstreken — bezuiden de Nieuwe Maasstraat gezelschap van ruimere woningen die door de idealistisch geïnspireerde ‘Vereeniging Volkshuisvesting’ gebouwd werden; een stadgenoot, de aan het Hoofd geboren Piet Sanders, maakte daarvoor de bouwplannen. Van vergelijkbare opzet was het woningbouwcomplex aan de Eendrachtstraat, ontworpen door een andere Schiedamse architect, A.K. Kruithof. Bijzonder aan dit complex was het badhuis, waarvan zeker niet alleen door de bewoners van die straat gebruik gemaakt werd.

bron: ‘Het Hoofd en omgeving: Cees van der Geer (1996)
⁸ Anno Teenstraa, Schip en Werf, 1956

Stichting Erfgoed Werf Gusto