Op 14 juli 2022 werd de Stichting Erfgoed Werf Gusto door de redactie van het kwartaalblad ‘Scyedam’ van de Historische Vereniging Schiedam op de hoogte gesteld van een door de heer Jac. J. Baart aan hen aangeboden artikel voor publicatie met de titel: ‘Kraan met besmet verleden naar Schiedam.’ Het artikel was gebaseerd op een oud krantenartikel Rijnmondnieuws uit februari 2020. De redactie wilde graag ons weerwoord horen en stuurde ons het artikel toe.

Dit artikel van Baart werd in 2020 al eens eerder toegestuurd aan de K. Heeringa Stichting te Schiedam, als aanvulling op zijn in het Historisch Jaarboek Schiedam 2019 geplaatste artikel (Zakelijk bekeken – De boten van de Gusto) over bepaalde aspecten van Werf Gusto in de Tweede Wereldoorlog en werd toen om ons onbekende redenen niet geplaatst.

Wat ging daar aan vooraf?
De strekking van het artikel in de digitale krant ‘Rijnmondnieuws‘ van februari 2020 was, dat de Stichting Erfgoed Werf Gusto in 2019 pogingen ondernam om een oude drijvende kraan met het bouwnummer 787 uit 1941 na de door de eigenaar (de Admiraliteitswerf in Sint-Petersburg) nog in te plannen oplegging terug te halen naar Schiedam. Vanaf maart 2020 kregen we te maken met Coronamaatregelen, zoals lockdown en reisbeperkingen. De e-mails die we aan de Russische scheepswerf toestuurden bleven onbeantwoord. Onze tussenpersoon ter plaatse bleek niet in staat dit stilzwijgen te doorbreken. De toenemende spanning tussen Nederland en Rusland over de nasleep van de uit de lucht geschoten Boeing 777 met vluchtnummer MH17 deed de Stichting Erfgoed Werf Gusto inzien dat de kansen de kraan terug te halen miniem waren. De Stichting Erfgoed Werf Gusto besloot noodgedwongen er niet meer actief aan te werken en haalde de website (787.werfgusto.online), die specifiek over die kraan ging begin 2021 offline. 

Waarom dan toch publicatie van het artikel van Jac. J. Baart?
De Stichting Erfgoed Werf Gusto had bij de aankondiging van het uitkomen van het Historisch Jaarboek 2019 Schiedam via de Schiedamse media kritiek geuit op de samenstellers van het boekje, dat wordt uitgegeven de Heeringa Stichting. De Heeringa Stichting heeft het boek uitgegeven. In deze 2019 editie wordt o.a. aandacht besteed aan de rol van Werf Gusto in de Tweede Wereldoorlog. De kritiek van de Stichting Erfgoed Werf Gusto betrof voornamelijk het ontbreken van toetsing aan de hedendaagse opvattingen en inzichten van geschiedschrijvers over de rol van de ‘Metaal’ (w.o. Werf Gusto ressorteerde) in de Tweede Wereldoorlog.

Onze kritiek betrof ook de publicatie ‘Zakelijk bekeken – De boten van Gusto’ van de heer Jac. J. Baart in het Historisch Jaarboek Schiedam 2019. In dit artikel stelt hij als het ware de familie Smulders, destijds eigenaren van de Schiedamse werf, persoonlijk aansprakelijk voor de verliezen aan geallieerde zijde die waren te betreuren als gevolg van de inzet van door Gusto gebouwde Schnellboote voor de Kriegsmarine in de Middellandse Zee. Baart wond zich ook op over de uitbreiding van Werf Gusto tijdens de Tweede Wereldoorlog. (Het handelde hier om het in huur nemen (1942) van de oude werf van Werf Gusto in Slikkerveer, die bij opening van de nieuwe werf in Schiedam in 1905 werd afgestoten en pas in 1917 werd verkocht.)

Onze kritiek betrof ook de na de oorlog gevoerde rechtszaken over vermeende economische collaboratie. Zo kort na de Tweede Wereldoorlog in 1949 was het voor de historicus niet mogelijk daar met het voortschrijdend inzicht van 2020 genuanceerd over te schrijven. Deze rechtszaken, in het geval van Werf Gusto en haar ex-werknemer G.V.J. Gerosa, werden gevoerd door de Rotterdamse kamer van het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag. Met betrekking tot het functioneren van deze ‘rechtbanken’ in 1948 en 1949 is het een aanrader, het boekje ‘De Londense Koninklijke Besluiten – in het licht van – Staatsnoodrecht‘ van prof. mr. G. Russel en het boek ‘Het Proces Fiebig‘ van de heer Joggli Meihuizen te raadplegen.

De Stichting Erfgoed Werf Gusto
De Stichting Erfgoed Werf Gusto publiceert over de bouwprestaties van Werf Gusto en haar medewerkers door de jaren heen en probeert veel van de voormalige Schiedamse Werf te achterhalen en zo te bewaren voor het nageslacht. Daar is de Stichting Erfgoed Werf Gusto per slot van rekening voor in het leven geroepen en heeft ze zo kunnen werken en bijdragen aan de totstandkoming van het ‘Monument Werf Gusto’ bij de Koninginnebrug in Schiedam. Baart daarentegen kijkt bij het schrijven van zijn boeken en artikelen over de oorlog vooral naar ‘zwarte randjes’ van Werf Gusto: lees Smulders en heeft met al dat ‘positivo’ gedoe duidelijk moeite. Je mag van mening verschillen.

Maar om dan vervolgens de Stichting Erfgoed Werf Gusto met de grond gelijk te maken en als hij daar klaar mee is op een krampachtige manier zijn gelijk probeert te halen door in één en hetzelfde artikel de Nazikaart te spelen (i.v.m. het bouwjaar 1941 van de kraan voor een Duitse scheepswerf) en de oorlog tussen Rusland (de huidige eigenaar van de kraan) en Oekraïne** er aan de haren bij te slepen, zijn argumenten die kant noch wal raken. Het is moeilijk vol te houden dat een drijvende kraan ‘fout’ is. De oorlog in Oekraïne staat in geen enkele verhouding tot het verleden van de drijvende kraan. Op het moment dat de Stichting Erfgoed Werf Gusto het idee opvatte ermee te beginnen in 2019 en het moment dat we ermee stopten in 2020 was daar in het geheel nog geen sprake van een oorlog in Oekraïne. Baart gebruikt nog maar weer eens een oneliner ter afsluiting van zijn artikel: “De Gusto-kraan is opnieuw in handen van een gewelddadige en meedogenloze dictatuur”. Alsof Rusland ooit een democratie is geweest!

Conclusie
Volgens Baart was de kraan ‘besmet’. Als we uitgaan van de bouwlijsten uit de periode 1900-1945, zou dat betekenen dat alles wat Werf Gusto in die periode heeft gebouwd ‘besmet’ is? Zoals Baart redeneert is bijna alles wat Werf Gusto gebouwd heeft ‘besmet’. Werf Gusto heeft in 1911 (Het jaar dat Italië met veel bombarie het nietige Libië binnenviel) twee drijvende kranen van 150 ton afgeleverd aan de Italiaanse marine. Dat waren de bouwnummers 410 en 422 voor de marinehavens Spezia en Taranto. Deze kranen werden, eveneens de 787 in 1942, gebruikt voor het plaatsen van geschutskoepels op de nieuwe marineschepen. Besmet? 

*Baart heeft op geen enkele manier – niet in 2020 en niet in 2022 – contact opgenomen met de Stichting Erfgoed Werf Gusto om zich op de hoogte te laten stellen over de gang van zaken over de voortgang van onze inspanningen de kraan naar Nederland te halen. Ook blijkt uit zijn bronvermelding dat een bezoek aan de website van Werf Gusto (werf-gusto.com) niet heeft plaatsgevonden. Een bezoek aan onze website had verhelderend gewerkt.
**De oorlog in Oekraïne was een aanvulling op zijn artikel uit begin 2020, dat hij aan de Heeringa Stichting voor publicatie aanbood.
***Het artikel van Jac. J. Baart is ons destijds toegezonden door de redactie van het kwartaalblad ‘Scyedam’ van de Historische Vereniging Schiedam. Wij hebben daar onze zienswijze aan toegevoegd en geretourneerd aan de redactie. Na overleg tussen de redactie van ‘Scyedam’ en Jac. J. Baart om na onze feedback wijzigingen aan te brengen, heeft hij het artikel teruggetrokken. Het originele artikel van Baart is nog steeds in ons bezit, maar kunnen het niet ter beschikking stellen, omdat het nooit gepubliceerd is. 

Laatst bijgewerkt op: 28 oktober 2024

Laatst bijgewerkt op: 27 oktober 2024

Laatst bijgewerkt op: 26 oktober 2024

Zoals bekend opende scheepswerf A.F. Smulders uit Slikkerveer in 1905 een splinternieuwe scheepswerf op de uiterwaarden van de Maas in de wijk Nieuw-Mathenesse in Schiedam. De werf specialiseerde zich in niet-alledaagse schepen, die andere werven niet konden of wilden bouwen, daar het vaak schepen betrof, die nieuw van de tekentafel kwamen. In 1965 (Werf Gusto was inmiddels geheel opgenomen in de Industriële Handels Combinatie Holland N.V, kortweg I.H.C. Holland N.V.) specialiseerde de werf zich in offshore. De politiek besloot in 1977/1978, dat de productie en dus de werf van Werf Gusto afgestoten moest worden.

Werf Gusto bouwde niet alleen (bagger)schepen, maar ook (drijvende)kranen, bokken, bruggen en persleidingen. In 1911 ontwikkelde Werf Gusto, na vragen uit de markt, een geheel nieuw type drijvende kraan, die 150 ton kon tillen, met een beweegbare giek en 360° draaibaar was via een ophanging aan een kegelsysteem, waardoor het dek vrij was en de kraan de lading over grote afstanden kon tillen. Uitermate geschikt om kanonnen op oorlogsschepen te plaatsen, motoren in scheepscasco’s, sluisdeuren vervangen etc. De eerste werd afgeleverd in 1911 en de laatste in 1954. In totaal heeft Werf Gusto er 25 gemaakt en afgeleverd.

Inmiddels zijn alle kranen buiten gebruik zijn gesteld en/of gesloopt, dachten we. Echter, in april 2019 bereikte ons het bericht, dat in St.-Petersburg (RU) de kraan met het Bnr. 787 uit 1942 nog altijd in gebruik is op een scheepswerf gespecialiseerd in o.a. de bouw van onderzeeërs. We hebben fotomateriaal toegestuurd gekregen. Daaruit bleek, dat de kraan voor een bijna 80-jarige in prima conditie is. Het is op dit moment de laatst bestaande in zijn soort. Wij hadden in 2019 de werf (een overheidsinstelling) aangeschreven en hen gevraagd naar hun toekomstplannen voor deze oude kraan.

Wij hadden hen in ons schrijven voorgesteld de kraan, wanneer hij overbodig werd, beschikbaar te stellen om vervoerd te worden naar Nederland. Dit meesterwerk diende beschouwd te worden als industrieel erfgoed. De kraan zou in gebruik genomen kunnen worden als museum, om toekomstige generaties te laten zien, waar een klein land toe in staat was.

Voor het zover was, zou de kraan nog enige jaren haar werk verrichten in St.-Petersburg en gaf het ons de tijd de nodige stappen te maken in het aanwerven van de kraan.

Het plan was om de kraan af te meren, daar waar hij gemaakt was, in Schiedam (afbouwkade in de voormalige Oosterhaven). De ponton en de kraan hebben vrij forse afmetingen en is daardoor ongeschikt als object in bijvoorbeeld de ‘Buitenhaven’. Alternatieve locatie was de Wilhelminahaven en dan afgemeerd aan het einde van de oude aanlegsteiger van de vroegere Tanker Cleaning.

Echter, door de gewijzigde politieke verhoudingen hebben we de hoop een beetje opgegeven de kraan ooit naar Nederland te halen. Maar zeg nooit, nooit.

Laatst bijgewerkt op: 28 oktober 2024