Jan Adrianus Bosdijk lijkt een moderne, ambitieuze man. Vermoedelijk na zijn militaire dienstplicht verlaat hij Middelburg definitief; misschien heeft de dienstplicht zijn blik verruimd. Hij vertrekt als smid naar Helmond (Limburg), verbetert zijn positie in Utrecht bij A.F. Smulders en het lijkt erop dat hij optimaal gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheden die de groei van de firma A.F. Smulders hem bood. Het gezin verhuisde van Utrecht naar Bolnes (Ridderkerk) en daarna naar Schiedam, waar hij tot op hoge leeftijd heeft gewerkt bij de werf Gusto. Pas na zijn 40-jarig jubileum bij de firma A.F. Smulders (op de rechtsopvolgers) in 1933 is hij op 69- of 70-jarige leeftijd met pensioen gegaan. Hij was toen opgeklommen tot hoofdbaas.
Firma A.F. Smulders
Op 27 februari 1893 is Jan gaan werken bij de Utrechtse IJzergieterij en Machinefabriek firma A.F. Smulders. Van dat jaar is een kasboekje bewaard gebleven, dat hij vermoedelijk heeft overgehouden aan zijn werk in Helmond (zie afbeelding 2). In Utrecht is Jan leiding gaan geven aan een ploeg werkers. In het kasboekje hield Jan weeklijsten bij, waarin hij per week optekende wie met hem hadden gewerkt, hoeveel uur in die week was gewerkt en tegen welk uurloon – 20 cent voor Jan en 10 tot 17 cent voor de andere werklui- en waaraan werd gewerkt. Op de lijsten tekende hij het totale weekloon aan en noteerde hij of er vergoeding was verleend voor kostgeld of – slechts zelden – rijsgeld (reisgeld). Verder verantwoordde Jan ook uitgaven aan gereedschappen, ijzeren bouten, kolen en olie. Wekelijks verrekende hij de het ontvangen kasgeld en de uitgaven met de heer A. van Scheren, zodat we moeten aannemen dat Jan ook verantwoordelijk was voor de uitbetaling van het weekgeld; we zouden Jan nu een integraal manager noemen.
Het gemiddeld aantal gewerkte uren is – zelfs bij een zesdaagse werkweek – meer dan indrukwekkend. Met regelmaat tekent Jan meer dan 70 of zelfs meer dan 80 gewerkte uren aan; voor hemzelf en de andere ploegwerkers. Uiteraard maakte hij zelf altijd de meeste uren!
In de tabellen gaf Jan ook aan waarvoor werd gewerkt. Gedurende het hele jaar komen afkortingen of zelfs alleen letteraanduidingen (H, G, R, T, O) voor. Het is onmogelijk te bepalen waarop die letters betrekking hebben. Vermoedelijk verwezen ze naar opdrachten of werkstukken. Wel valt op dat als er achter de namen van zijn werkers verschillende letters voorkomen, die letters allemaal achter Jans’ naam zijn opgetekend. Een extra aanwijzing voor het feit dat Jan de leidinggevende (voorman, ploegbaas) was en zijn urenverantwoording betrekking had op alle werkstukken. Gedurende heel wat weken in 1893 heeft Jan ook werkzaamheden benoemd met namen als Koepoort, Oostpoort, Oude Tol, Hoornbrug, Reineveld, Geestbrug, Wijkerbrug, brug Wittepoort te Leiden. Soms komen er ook meer technische termen voor als klinktoestellen, stofgooten, rolgeleiding, ballast, leuningen of vulstukjes. Dat maakt aannemelijk dat Jan in de constructie werkplaats onder meer werkte aan bruggen.
Dat Jan ook voor zichzelf heel 1893 en in ieder geval tot en met januari 1894 kostgeld (fl. 7, –/per week) rekende en mogelijk reisgeld, maakt aannemelijk dat het gezin niet onmiddellijk naar Utrecht is verhuisd. Zijn zoon Wim Bosdijk is nog in Helmond geboren in maart 1893, toen Jan al in Utrecht werkte. Zijn zoon Leen Bosdijk is in Utrecht geboren. Ze zullen dus in de loop van 1893, 1894 verhuisd zijn naar Utrecht.
Het gezin Bosdijk verhuisde naar Bolnes (Ridderkerk) en werd op 4 juni 1895 ingeschreven in Ridderkerk. In die periode heeft Jan zijn broer Cor waarschijnlijk ook een baan bezorgd bij Smulders; rechtstreeks vanuit Middelburg heeft Cor – oom Kees – op 25 juni 1895 tot de verhuizing naar Schiedam in 1905 ingewoond bij zijn broer Jan in Bolnes. Cor/Kees was smidsknecht.
Het gezin wordt op 30 maart 1905 in Bolnes (Ridderkerk) uitgeschreven en verhuist naar Schiedam. Aanvankelijk wonen zij in een woning boven de smederij Van Broekhuizen in de Hoofdstraat.
In januari 1919 overleed zijn vrouw, Marie Hatersel, in de leeftijd van 55 jaar. Zijn oudste, ongehuwde dochter Suus neemt het huishouden over en tot zijn overlijden in 1952 voeren ze 33 jaar een gezamenlijke huishouding. Daarvan zijn mooie inkijkjes bewaard gebleven; uit overlevering, maar ook uit het controlenboekje van Jan Bosdijk.
Controlenboekje
In dat boekje noteerde hij allerlei voor hem relevante wetenswaardigheden, zoals adressen van familie en bekenden, huishoudelijke uitgaven, leningen of voorschotten aan vrienden en bekenden, aankopen voor zijn tuin in het Sterrebosch. Tussen de meer zakelijke berichten staan in zakelijke stijl soms ontroerende aantekeningen.
Bij de adresgegevens vonden we ook het adres van Jac. van Steenhuijzen, die in 1923 kennelijk in Woensel bij Eindhoven woont. Maar er staan ook adressen van de familie Smulders, zoals het adres van monsieur H. Smulders aan de Avenue Velasquez 6, Parc Monseau te Paris (8e), het adres van de heer F. Smulders in Den Haag en het adres van de heer A. Smulders in Davos staan vermeld.
Oud 64 jaar vierde Jan op 26 (27) februari 1928 zijn 35-jarig jubileum bij de werf Gusto, hij was toen hoofdbaas. Ter gelegenheid van dat jubileum heeft hij bijna zestig gulden uitgegeven, waaronder 200 cigaren, 14 pakjes cigaretten, 100 flesjes bier, 14 kogelflesjes limonade, 1 liter vinkschelletje, oude klare (jenever), port, 25 haringen en ingrediënten voor het maken van boerenjongens.
We zien Jan hier te midden van een bloemenzee. Dat was bij jubilea en ook bij begrafenissen gebruikelijk. In zijn boekje noteerde hij regelmatig dat hij geld inzamelde onder Werkmeesters en Bazen. Daarvan werden bloemen en/ of cadeaus (bij jubilea) of kransen (bij overlijden) gekocht. Op 21 januari 1925 noteert Jan dat ter gelegenheid van het 12,5-jarig trouwfeest van de Heer Conijn (lid directie werf ‘Gusto’) een bloemstuk is gekocht voor fl. 24,- (+ 10c zegel). Voor het 25-jarig jubileum van Baas IJsselstein op 4 september 1925 zijn een penduleklok (fl. 44,50) en een Olifant (fl. 3,75) gekocht. Baas Heijmans vierde op 15 juni 1925 zijn 40-jarig jubileum vierde.
Een aantal familieleden heeft ook, en vaak heel lang, bij de Gusto gewerkt. Ik noem: zijn broer Cor (oom Kees als bankwerker-draaier), zijn zonen Leen (constructiewerker, trasseur en later baas), Cor (tekenaar-constructeur, later Rijkswaterstaat) en Jan jr. (constructiewerker tot zijn vertrek naar Hoogovens), zijn schoonzoon Jan van Wieringen (constructiewerker tot zijn vertrek naar Hoogovens), zijn neef Siem Bosdijk (zoon van oom Kees, constructiewerker) en zijn kleinzonen Jan Adrianus (zoon van Cor, aankomend tekenaar) en Jan Adrianus (zoon van Leen, aankomend bankwerker).
Bron+Foto’s: Voormalige website Bosdijk Croniken
Laatst bijgewerkt op: 2 november 2023
