N.V. Hoek’s Zuurstoffabrieken

Leestijd: 8 minuten

Het begin
W.A. Hoek werd geboren op 14 september 1870 in Goes. Alhoewel ‘het water’ trok, hij wilde marineofficier worden, liet hij Zeeland achter zich. Op 14-jarige vertrok hij naar Rotterdam en startte een opleiding aan de Vormschool (de voorloper van de kweekschool). Daar bleek al snel dat een carrière in het onderwijs voor hem niet de juiste keus was. Hij kwam terecht op een sleepboot en was al op zijn 16e machinist. Hij studeerde, in zijn vrij tijd, Engels, Algebra en wiskunde. Op zijn 30e, hij was inmiddels getrouwd en vader van twee kinderen, startte hij met de steun van zijn schoonvader een technische studie in het Duitse Bingen. Hij moest daarbij zijn betrekking als Chef-machinist bij een kleine Rotterdamse rederij opzeggen. Na twee jaar behaalde hij zijn diploma en keerde terug naar Rotterdam, waar hij tot 1905 als constructeur werkte. In datzelfde jaar ontwikkelde hij de stoomvrachtwagen.

De eerste wagen werd gebouwd voor rekening van de fa. J. en A. van der Schuyt, een bekende Rotterdamse rederij, gevestigd aan de Maaskade O.Z. In augustus 1907 vond de eerste proefrit plaats. De wagen haalde een maximumsnelheid van 8 km per uur. De wagen was 6,20 m lang en 1,95 m breed en men kon er 4 à 5 ton op kwijt. Het stuurwiel bevond zich rechts en de snelheid van de wagen werd met een voetpedaal geregeld, een soort gaspedaal.
Foto: Conam.info – Fotografie: Onbekend (foto is bewerkt).

De start in 1907
Op 1 oktober 1907 huurde hij een voormalige branderij aan de Buitenhavenweg 134 in Schiedam dat werd ingericht als machinefabriekje. Het kwam tot stand met financiële steun van de heren Van Rietschoten en Slotboom, van de fa. Van Rietschoten en Houwens in Rotterdam. Er werden allerlei speciale producten gemaakt: wandboormachines, slijpkoppen, pompen, tabletpersen en kleine scheepsstoommachines. Hier construeerde hij in 1907 een stoomvrachtwagen1) en dat betekende bovendien de grondslag voor het bedrijf. In deze fabriek werden, ondanks vele tegenslagen, nog vijf3) van deze stoomwagens gebouwd, maar daar bleef het dan ook bij, want de automobielen met een benzinemotor wonnen het toch langzamerhand definitief van de stoomwagens.

De nieuwe stoombrandspuit voor de gemeente, vervaardigd door de firma W.A. Hoek. Op de achtergrond branderijen aan de Noordvestsingel.
Foto: Beeldbank Schiedam, beeldnr. 34468 (bewerkt) – Fotograaf: H.M.J. Kamman.

Nieuwe wegen
De relaties met ‘Oxygenium’ leidden tot het ontwerpen van hoge druk compressoren. Dat laatste is van grote invloed geweest op de verdere ontwikkeling van het bedrijf. De fabriek verhuisde in 1911 naar de Hoofdstraat 26 & 28. Daar werd een auto-stoombrandspuit2) gebouwd. Deze spuit had een vermogen van 1800 liter per minuut en een opvoerhoogte van 80 meter. Ook deze wagen had een normaal autostuurwiel en massieve banden, terwijl de enorme stoomketel zich achterop de wagen bevond en, als bijzonderheid, met olie gestookt werd en niet met cokes of kolen. Daar werd in 1911 ook het eerste luchtzuurstofapparaat gebouwd. In 1912 werd de N.V. Hoek’s Machine en Zuurstoffabriek opgericht. Daarna volgden vestigingen in Amsterdam en Tjandjong Priok in 1914. Deze decentralisatie had alles te maken met de hoge transportkosten. Er zouden uiteindelijk 7 vestigingen in Nederland komen en 3 in Indië. In 1919 werd een geheel nieuw pand betrokken aan de Havenstraat 19 in Schiedam. Daartoe moest eerst het einde van de Havenstraat met 120 meter door de gemeente Schiedam verlengd worden. De bouw van het kantoorpand en fabriek werd in september 1917 gegund aan G. Krabbendam. Hij was de laagste inschrijver met ƒ82.085. In 1921 werd ‘Oxygenium’ overgenomen. De benodigde ƒ500.000 om de overname te financieren werd verkregen door een Hypothecaire obligatielening o.a. via Loopuyts Bank in Schiedam. Daarna bleef de onderneming stabiel tot 1932. Daarna zijn alleen nog vestigingen geopend in Dieren en Bandoeng.

Catalogus van W.A. Hoek’s Machine- en Zuurstoffabriek. Jaren ’30.
Bron: Shie.nl

25-jarig bestaan van de onderneming
Zaterdag 1 oktober 1932 was is het 25 jaar geleden dat de N.V. W. A. Hoek’s Machine- en Zuurstoffabriek aan de Buitenhavenweg werd gesticht. Dit werd herdacht met een receptie, die zaterdagmiddag van 2 uur tot Half vijf uur werd gehouden, terwijl er ‘s avonds in de sociëteit van de Diergaarde een feest werd georganiseerd voor het personeel van de fabriek. Het schilderij op de afbeelding hierboven is gemaakt in 1932 en aan de heer A.W. Hoek overhandigd tijdens de ochtendsessie in het kantoorpand bij de viering van het 25-jarig bestaan. Het schilderij was een geschenk van het voltallig personeel en was gemaakt door de Haagse schilder Antoon van Weelie, die ook aanwezig was. 

De eerste vestiging van de firma Hoek in Den Haag aan de Wegastraat, 1938.
Verzameling HGA | Fotograaf DSO | 1938.

De onderneming na 1945
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers de Nederlandse vestigingen leeggeroofd. In Indië verging het al niet anders. Dat bemoeilijkte de wederopbouw aan het eind van de oorlog. Bij het 40-jarig bestaan van de onderneming op 1 oktober 1947 trad de heer W.A. Hoek terug als president-directeur. Hij droeg de leiding van het bedrijf over aan zijn drie zoons., ir. C. Hoek (Ten), ir. W.E. Hoek (Sim) en ir. H.W.G. Hoek (Henk). De heer W.A. Hoek sr. overleed op 30 juni 1953, hij was 82 jaar.

Hoek’s zuurstoffabriek kort na de oplevering in 1955
Bron: K. Havelaar (red), De Binckhorst, bedrijventerrein in beweging, Den Haag 2012 (VOM-reeks 2012-1)

Verdere tijdlijn
1955: Oprichting van een nevenvestiging van het bedrijf in Den Haag.  Het complex was ontworpen door de architect A. Claus.
De dependance moest de hoofdvestiging in Schiedam ontlasten omdat deze niet aan de grote vraag naar vloeibaar zuurstof en stikstof kon voldoen. Zo ontstonden diverse zgn. buitenfabrieken van het bedrijf. Hoek verliet het fabriekspand in Den Haag in  1971, dat vervolgens in gebruik wordt genomen door de machinefabriek Schottel.
1964: Oprichting Cryoton, samenwerkingsverband van diverse bedrijven, waaronder AGA en ‘Hoek’s’, om een luchtsplitsingsfabriek te bouwen in de Botlek. Doel: gas per pijpleiding voor Shell.
1971: Fusie met grote Amsterdamse concurrent G.L. Loos & Co’s Fabrieken N.V. De onderneming handelt voortaan onder de naam Hoek Loos.
1980: Uitbreidingen in Amerika onder de naam Holox.
1989: Met AGA koolzuur-fabriek geopend in de Botlek.
1991: Start Belgische activiteiten.
1992: De grote luchtsplitsingsfabriek die Linde bouwde in IJmuiden gaat naar Hoek-Loos, waarvan Linde grootaandeelhouder wordt
1995: Samenwerking met AGA in de Botlek valt uiteen. De koolzuurfabriek wordt van AGA, de luchtsplitser van Hoek-Loos.
2000: Linde koopt het resterende deel van Hoek-Loos en bijna de hele multinational AGA. Hoek-Loos zou hierdoor in Nederland zo groot worden dat de overheid eist dat een deel wordt doorverkocht. Wat er wel bij komt, is een zeer grote acetyleenbmn in Limburg, een laboratorium, opnieuw de koolzuurfabriek en veel bulkklanten. Linde is nu marktleider in onder andere Duitsland, Nederland en Scandinavië.
2004: Linde bestaat 125 jaar. Integratie van Hoek-Loos en Linde van start dat leidt tot grotere efficiency en mogelijkheden.
2006: Gespecialiseerde medische divisie in Eindhoven is zo’n koploper dat die ook gaat werken voor een belangrijk deel van Duitsland. Linde koopt BOC, de mondiale nummer twee, en wordt wereldmarktleider. De Britse aankoop is onder andere sterk in grote groeimarkt Azië. Er ontstaat een ongekende bundeling van specialistische kennis. Een stroom vernieuwingen komt op gang. Niet alleen voor technische en medicinale gassen, maar ook voor veiligheid en kwaliteit. Linde beseft dat de gassenwereld ook in de toekomst veel lokale klanten zal kennen. In de Benelux loopt een intensief programma ter versterking van het aantal verkooppunten.
2007: Naam Hoek-Loos verdwijnt uit beeld en wordt uiteraard Linde. Medicinale gassen voldoen inmiddels aan dezelfde internationale eisen als alle andere medicijnen, krijgen een bijsluiter en gaan een rol spelen in complexe therapieën. De grote thuiszorgactiviteiten, met distributiepunten in het hele land, worden gebundeld onder de naam Farmadomo. Dat was al de naam van een dochterbedrijf met een breed scala aan producten voor de thuiszorg.
2008: Introductie Tracking & tracing’ van cilinders, zodat permanent duidelijk is waar welke cilinder zich bevindt.
2009: Oplevering nieuwe luchtsplitser in IJmuiden, opnieuw een die ook edelgassen gaat produceren. De installaties op deze locatie groeien bijna permanent en horen al jaren tot de grootste van Europa. 

De pagina is nog niet compleet! Er wordt nog regelmatig aan gewerkt. Veel informatie ontbreekt nog. Heeft u aanvullende informatie, documenten, foto’s over dit bedrijf ga dan naar de Contactpagina en stuur uw materiaal op. Alles m.b.t. dit bedrijf is meer dan welkom.

Nevenfuncties W.A. Hoek sr.:
Lid van de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor de Beneden Maas
Commissaris bij de ‘HAV-bank’
Raad van Bestuur: Standaart Orgelfabriek Schiedam
President-commissaris NV Hoek’s Zuurstoffabriek 1947-1953
Commissaris van de ‘NV Metaalbuizenfabriek Excelsior’
Waarnemend voorzitter, later voorzitter van de ‘ Vereniging de Ambachtsschool voor Schiedam en Omstreken’.

Onderscheidingen W.A. Hoek:
Ridder in de Orde van Oranje Nassau 29 augustus 1925.
Officier in de Orde van Oranje Nassau 23 april 1949.

Noten:
1) De eerste wagen werd gebouwd voor rekening van de fa. J. en A. van der Schuyt, een bekende Rotterdamse rederij, gevestigd aan de Maaskade O.Z. Op een dag in augustus 1907 vond de eerste proefrit plaats. Met een maximum snelheid van 8 km. per uur denderde de 2,5 ton wegende “stoomsleperswagen” met zijn zware ijzeren artilleriewielen over de Rotterdamse kinderhoofdjes. De wagen was 6,20 m. lang en 1,95 m. breed en men kon er 4 à 5 ton op kwijt. Het stuurwiel bevond zich rechts en de snelheid van de wagen werd met een pedaal geregeld, een soort gaspedaal eigenlijk. De stoommachine en de watertank waren onder de wagen aangebracht en de stoomketel voorop onder een soort motorkap, alles keurig weggewerkt, dit in tegenstelling met de toenmalige Engelse stoomwagens, waar alles zichtbaar was. Lange zware bladveren moesten de bestuurder enigszins het gevoel geven dat de schokken van de met ijzer beslagen wielen op de straatkeien wat afgezwakt werden en remmen kon zelfs ook nog! Daartoe waren twee zeer krachtige remmen op de differentiaal as aangebracht en een schroefrem met blokken op de door een dubbele ketting aangedreven achterwielen. (conam.info)
2)Bij een brand op de Nieuwe Haven in Schiedam kwam deze spuit, die toen juist klaar was voor aflevering in de fabriek stond, bemand met personeel van de fa. Hoek in actie. Door de geweldige kracht die er achter de waterstraal zat vlogen, tot grote hilariteit van de talloze toeschouwers, de panlatten van het dak! Deze brandspuit was de laatste activiteit van Hoek op automobielgebied en de firma, die op 9 februari 1912 in een N.V. was omgezet, vond zijn toekomst op ander gebied. De opdracht voor de levering van de brandspuit werd gegeven door de Gemeente Schiedam op 6 juni 1912. De heer W.A. Hoek was de laagste inschrijver met een offerte van ƒ10.500.
3) Van deze vijf wagens werd er één geleverd aan de Rotterdamsche Tramweg Mij., een tweede werd in 1908 geleverd aan wegenbouwer Vissers in Rucphen (met kenteken N-744) en daar gebruikt voor het transport van straatkeien. Voor zover bekend nam rederij Van der Schuyt alle overige wagens in bedrijf voor vervoer in het Rotterdamse havengebied. Over de wagen met kenteken N-744 lezen we op de website deautovanmnopa.nl: “op bladzijde 19 van het RTM-verslag over het jaar 1913: “Voor de besteldienst van de stoomtramwegen in Rotterdam werd een tweedehands stoomwagen overgenomen, die in het begin wel voldoet.” De hierna afgebeelde foto van de RTM nr. 1 laat zien dat het kenteken nog N-744 is. De kentekens voor Zuid-Holland begonnen met H, waarschijnlijk dat een aanvraag was ingediend voor een nieuw kenteken.

Bronnen:
Conam.info
H.G.D. Hoek (Harmen)

Beeldmateriaal:
Auto-stoombrandspuit: Gemeentearchief Schiedam / beeldnummer 34468 (bewerkt)
Stoomvrachtwagen RTM-1: Collectie NVBS-Railverzamelingen, Amersfoort

 

Laatst bijgewerkt op: 12 januari 2024