Op maandag 12 januari 2015 vond de startbijeenkomst plaats van het project rondom de Westerhavenbrug; een samenwerking tussen de cultuurscouts van Mooi Werk en de Bewoners Vereniging Schiedam Zuid. In Hof in Zuid gaf fotograaf en import-Gorzenees Sjef van Duin een lezing aan de 48 bezoekers die het miezerige weer trotseerden om te luisteren naar Sjefs fascinatie voor bruggen en om herinneringen op te halen aan de Gusto en de Westerhavenbrug.
Sjef van Duin wilde de luisteraars om te beginnen zijn interesse voor bruggen uitleggen, en dan met name een voorliefde voor stalen bruggen die hij ‘doorkijkarchitectuur’ noemt, omdat ze in het patroon dat ze vormen zo mooi de constructie laten zien.
In 1990 kwam Sjef naar Schiedam, waar hij op de Broersveld ging wonen. Hij wist dat er in de binnenstad ingrijpende projecten zouden worden uitgevoerd zoals het ABC complex, het Stadserf en de Nieuwe Passage en besloot deze vast te leggen in het project ‘Veranderend stadsbeeld Schiedam’. De aanwezigen zagen foto’s van begin jaren 90 langskomen, waaronder een vrijstaand Huis te Riviere. In de zaal klonk instemmend gemompel, de herkenning van oude, vertrouwde beelden was voelbaar.
Sjef vertelde: ‘De dynamiek van de omgeving trok me aan in Schiedam, alleen al de wolkenlucht die keer op keer kan veranderen op één dag. Maar ook de dynamiek van de havens, wegen, verkeerspleinen en bruggen’ Op het scherm zagen we een aantal van zijn eigen foto’s van de omgeving langskomen. De luisteraars zwollen op van trots, bij de schitterend omschreven waardering voor de eigen omgeving van een ‘buitenstaander’ zoals Sjef.
Sjef nam de luisteraars mee in zijn werk als fotograaf. Hij vertelde wat een brug uniek en fotogeniek maakte en hoe daar de mooiste foto van gemaakt kan worden, want ‘iedere brug heeft zijn eigen unieke, fotogenieke kant. Voor het uit de hand fotograferen van een brug is het een kwestie van diep in ademen, ervoor zorgen dat alles goed in het vlak ligt en de foto maken voordat…je omvalt!’
Hij liet voorbeelden zien, bijvoorbeeld van geslaagde foto’s van middelmatige bruggen, maar ook van de mislukte foto’s van geweldige bruggen en alles wat daar tussenin zat.
Na deze korte uitleg over het fotograferen van een brug, richtte Sjef zich op de wijk de Gorzen. De wijk waarin hij zelf al jarenlang werkt en woont en die door onder andere de Westerhavenbrug wordt verbonden met de rest van de stad.
Op een oude stadskaart wees Sjef de bruggen aan die de Gorzen met de rest van de stad verbindt. Bruggen die open moesten kunnen voor het scheepsverkeer. De Westerhavenbrug is een brug met brede doorstromingsgaten, zodat het water ruim baan heeft richting Spuikanaal. Hier werd Sjef aangevuld uit de zaal: ‘Er zijn heel wat kinderen in verdrinkingsnood gekomen bij het zwemmen in de Westerhaven. Het spuien van het water dat vanuit de binnenstad door de Westerhaven ging richting Spuikanaal had een stevige stroming. Het uiteindelijke spuien op de Wilhelminahaven ging met een donderend geraas.’
Uit de archieven is het volgende opgedoken: al in 1931 waren er plannen voor een ‘nieuwe brug’, want de houten brug was aan vervanging toe. De raadsvergaderingen over deze brug, werden van 9 tot en met 12 november 1931 in de krant gepubliceerd. Ze lezen als een spannend feuilleton. De kosten voor het opknappen van de houten brug werden geschat op 90.000 gulden (dit budget werd uiteindelijk met 4400 gulden overschreden).
Het project voor de nieuwe brug ging van start dankzij een fonds voor werkverruiming, opgezet vanuit het rijk uit het zogeheten ‘Zestig miljoen plan’.
Het bouwen van de Westerhavenbrug werd bekostigd met een werklozenbudget, waarbij twee derde van het geld bij het rijk vandaan kwam. Als de gemeente Schiedam een derde van het geld bijeen had, moest het naar de overheid om het resterende bedrag te krijgen.
Het betonwerk voor de brug, de havenhoofden, werd in 1936 gebouwd. De ijzerconstructie kwam bij de Werf Gusto vandaan, maar er waren problemen met de levering van het benodigde staal. Op 29 oktober 1937 werd het mechaniek van de brug getest. Eind 1937 is de brug, met stille trom zonder hoogwaardigheid bekleders, geopend (het is onduidelijk of dit op 30 november of op 1 december gebeurde). Volgens de Schiedamse Courant was de eerste passant op 30 november een zuster die op weg ging naar haar werk in het gemeenteziekenhuis.
Ook Gusto, de werf waar de brug gemaakt werd, werd besproken op deze avond.
Om meer te weten te komen over de Gusto heeft Sjef de contactalbums van Cas Oorthuys in het Nederlands Fotomuseum bekeken. In de slideshow kwamen enkele van zijn prachtige foto’s langs. En passant attendeerde Sjef de bezoekers op de gulden snede, die zichtbaar is in foto’s van Oorthuys. Geïnteresseerden kunnen zich wenden tot het Nationaal Archief en het Gemeentearchief van Schiedam om meer over Gusto te vinden.
Caroline Nieuwendijk van het Gemeentearchief Schiedam was bij de bijeenkomst aanwezig en vroeg de bezoekers om hulp. Er zijn zo’n 26.000 foto’s van de werf Gusto waarbij beschrijvingen missen. Het archief zoekt vrijwilligers met kennis over de Gusto om te helpen de foto’s te beschrijven.
De Westerhavenbrug heette kort na de opening nog gewoon ‘de nieuwe brug’. Een naam, waarop in de archieven moeilijk te zoeken is, want iedere brug die gebouwd en geopend wordt, is immers een nieuwe brug. De foto’s waarop de brug in een donkere tint is te zien, zijn genomen net na de opening en nog voor de grijze schilderbeurt waarmee men wachtte op beter weer tot het voorjaar. Uit de zaal kwamen langzaam de aanvullingen op het verhaal van Sjef. Bijvoorbeeld over de hekjes die ter afsluiting van het rijverkeer diende bij opening van de brug. Ze kwamen van de Koemarktbrug, weet bezoeker Wim Rook te vertellen, en zijn in 1949 geplaatst.
En over de deur in de hameistijl van de brug waar de bediening zit, die opengaat met een sleutel. Toch is de brug al jarenlang niet meer open geweest. Er waren aanwezigen die zich het openen van de brug nog wel kunnen herinneringen. Het moet tientallen jaren geleden zijn geweest.
Men twijfelde aan het verhaal dat de brug een geschenk van Gusto is geweest. Had het dan niet breed uitgemeten in de krant gestaan? Sjef heeft hier niets over kunnen vinden.
In de omgeving van de Westerhavenbrug hadden en hebben we Café de Nieuwe Burg, de hoge woonboot, een Ford-garage, en wasserij de Pauw/de Lelie. Ook onderling begonnen bezoekers verhalen met elkaar uit te wisselen.
Een projectleider van de gemeente, Jan Meeuse, vertelde aan de aanwezigen over de plannen van de brug. De lantarenpalen, de hameistijlen en het bovenwerk komen terug. Alleen de klinknagels komen helaas niet terug. Iets wat Sjef zeer betreurt omdat dit nu precies naar de historie van de maker, de Gusto, verwijst.
In de zomervakantie zal de brug worden gesloopt. De brug kan niet gerepareerd worden, want dat is bijna net zo duur als het plaatsen van een geheel nieuwe brug. Een nieuwe brug gaat langer mee. In het najaar wordt de nieuwe Westerhavenbrug opgeleverd.
Begin 1937 lagen de plannen bij Werf Gusto voor de bouw van de ‘nieuwe brug over de Westerhaven’ al klaar. Helaas ontbraken er veel materialen waardoor de bouw vertraagd werd en was er veel onduidelijkheid over wanneer deze zouden arriveren (Schiedamsche Courant 24/03/1937, p.2). In oktober van hetzelfde jaar waren dan toch eindelijk de eerste onderdelen van de brug klaar en werden zij over de Westerhaven aangevoerd. Een bijzondere gebeurtenis: alle ‘technische bijzonderheden’ werden in de krant vermeld!
Het nieuwe wegdek is gelegd.
“Hedenmorgen is, het wegdek van de nieuwe Westerhavenbrug aan de Westerhaven gelegd. Reeds woensdag was een zolderschuit van de NV. Werf „Gusto” in de Westerhaven aangekomen en vanmorgen is het door een tweetal drijvende bokken op zijn plaats gebracht. Alles had een vlot verloop en als het verdere werk ook zo vlot blijft gaan zal de brug binnen enkele weken geopend kunnen worden. Hieronder volgen nog eenige bijzonderheden over de brug.
De brug is ontworpen door Gemeentewerken Schiedam, onder leiding van ir. Aikema. Het mechanisch gedeelte met elektrische aandrijving is volgens ontwerp van de firma A. F. Smulders — Gusto-Staalbouw — te Schiedam. De brug heeft een overspanning van 8, 6 meter en de rijwegbreedte is 6 meter, met aan weerszijden een voetpad van 1,5 meter. Het geheel heeft een totaalgewicht van ca. 115.000 kg. De brug kan geopend en gesloten worden in ca. 45 seconden, door twee geheel in de hameistijl opgestelde elektrisch mechanisch bewegings-inrichtingen. Het ligt in de bedoeling de brug een aluminium verflaag te geven. Aangenomen mag worden, dat het aan de fa. A. F. Smulders —Gutso_Staalbouw —zal gelukken de brug ca. 2 maanden eerder op te leveren aan de Gemeentewerken te Schiedam dan contractueel is overeengekomen. De vertraging is ontstaan door het niet tijdig kunnen bekomen van het benodigde materiaal voor de brug. Toch is men belangrijk ingelopen en hiermede het verkeer ter plaatse is gediend.”: aldus de Schiedamsche Courant van 22 oktober 1937.
Werf Gusto had de vertraging dus goed ingelopen: de brug kon zelfs ongeveer twee maanden eerder dan gepland open. Vele Gorzenaren en andere Schiedammers waren daar blij mee en kwamen dan ook bij de plaatsing van de bruggedeelten kijken.
De Westerhavenbrug is ook door Gusto gemaakt: in 1937 leverde het bedrijf de brug op. Foto: Digitale Collectie St.-Erfgoed Werf Gusto – Fotograaf: Onbekend.
Wout Poels en Hans Vorstenbos houden zich al jaren bezig met bruggen en sluizen: zij zijn beiden werkzaam bij de Buitensluis: Wout als brugwachter en Hans als onderhoudsmonteur. Wout is zelfs al in 1980 aangesteld als brugwachter en hij mag volgend jaar met pensioen. De Westerhavenbrug kennen zij dus ook maar al te goed: Wout was er zelfs bij toen de woonboot van Petra Ballijns er doorheen ging. Daarna is de brug nog twee keer open geweest, voor bijvoorbeeld reparatiewerkzaamheden, zo herinneren de mannen zich.
Samen vertellen zij hoe zoiets in zijn werk gaat: “Vroeger ging de Westerhavenbrug elektrisch open”, vertelt Wout. “Aan beide kanten van de brug bevond zich motoren, die onderling met elkaar verbonden waren. De brugwachter kon dan eenvoudig met een sleutel de brug openzetten, maar op den duur veranderde het voltagenetwerk van 123 volt naar het inmiddels gangbare 220 volt. Omdat de Westerhavenbrug niet vaak openging, was het de moeite niet waard om de motoren om te zetten naar de nieuwe maatstaven,” zo vult Hans aan.
Een kijkje in een van de neergehaalde hameien. Wat direct opvalt, is dat de binnenkant in perfecte staat verkeert. Foto: Dirk Allewelt
Sindsdien moet de Westerhavenbrug dus met de hand worden open gezet, en dat is nog een flinke klus! Binnenin de brug, aan weerszijden van het wegdek, bevindt zich een lier met een slinger waaraan zich een ketting bevindt. Die slinger moest bij het openen van de brug met twee man rondgedraaid worden – en om te voorkomen dat de brug scheef open zou gaan, moest dat aan beide kanten exact tegelijk gebeuren.
Er moest dus goed gecommuniceerd worden tussen beide kanten, waarvoor ook nog eens twee man extra nodig waren. Voor het openen van de Westerhavenbrug waren dus op z’n minst zes krachtpatsers nodig: hoe ouder de brug wordt, hoe meer vastgeroest hij raakt, en hoe zwaarder het opendraaien dus is. Gelukkig was het neerlaten iets eenvoudiger, maar ook dat moest synchroon gebeuren.
Hans weet nog meer over de brug te vertellen: “De hekken die vroeger aan de Westerhavenbrug gekoppeld zaten, sloegen dicht over de weg, waarna er automatisch ook een klein hekje het voetpad afsloot. Die hekken zijn helaas weggehaald, maar de funderingen ervan zie je nog wel!”
De oplettende Schiedammer heeft de funderingen misschien wel eens op het wegdek van de brug, aan de kant van de Nassaubuurt, zien zitten.
Eén van de laatste keren dat de Westerhavenbrug open is gegaan, is voor het op de juiste ligplaats neerleggen van de woonboot van Petra Ballijns. In 1991 hebben zij en haar toenmalige man zelf twee betonnen bakken laten maken op de Stadhouderskade, zodat zij daarvan hun woonark konden maken. De twee bakken werden aan elkaar gekoppeld en het gevaarte van twintig meter lang werd door een kraan in het water getild.
De ligplaats, die ze al 34 jaar heeft, bevindt zich echter aan de andere kant van de Westerhavenbrug, dus die moest open. De brug heeft alleen geen motor: met man en macht, en onder toeziend oog van de brugwachter én een verkeersregelaar, hebben ze de brug met enorme kracht open weten te krijgen.
Inmiddels ligt “’t Vlotje 2” (Petra’s vorige woonboot heette namelijk gewoon ’t Vlotje) al 23 jaar veilig naast de Westerhavenbrug, wat Petra heel erg gezellig vindt: in de zomer zwemmen er allerlei buurkinderen voorbij – terwijl in de winter iedereen met de schaatsen aan de boot uitstapt, om bij de buren glühwein en anijsmelk te drinken.
Petra is blij met de komst van de nieuwe brug: gelukkig liggen er nu nog enkele boten tussen haar ark en de Westerhavenbrug want ze hoort veel herrie wanneer er bijvoorbeeld bussen overheen rijden.
De Westerhavenbrug is voor Gorzenezen een belangrijke toegangspoort tot hun wijk: voornamelijk winkeliers zullen het merken dat de brug er enkele weken uit zal liggen.
Eén van hen is Gerard van der Vlies van Van der Vlies Huishoud. Deze winkel bestaat al sinds 1882 en is sindsdien van vader op zoon overgedragen.
Hoewel Gerard zijn grootvader niet gekend heeft, weet hij de geschiedenis van de winkel goed te vertellen. Voor de Schiedamse distilleerderijen in de negentiende eeuw leverde grootvader van der Vlies lampen, petroleum, zeep en dergelijke.
Met enkele handkarren en zelfs een hondenkar gingen ze dan over de Westerhavenbrug of de Willemsbrug (door de familie liefkozend ‘de Hobbelbrug’ genoemd) richting het bezorgadres.
Van de Westerhavenbrug werd goed gebruik gemaakt door de familie Van der Vlies, en de zaken gingen zo goed dat de trekhond na enige tijd werd vervangen door een “ijzeren hond”: een handwagen mét motor. Zo gingen zij dan op pad naar Nieuwland, de wijk die op dat moment gebouwd werd maar waar zich nog niets bevond – nog geen kruidenier of bakker. De familieleden waren dus echte pioniers, hoe zij als marskramer de wijk ingingen!
Nog steeds bezorgde de familie van der Vlies bij vele Schiedammers de petroleum voor de oliekachel, of de zeep om de was te doen. De familie was zelfs jarenlang hoofdleverancier voor het toiletpapier bij zowel het Gemeenteziekenhuis als het Nolet Ziekenhuis.
Inmiddels is de winkel van Gerard een bekend begrip in de Gorzen en nog steeds komen Schiedammers uit alle windrichtingen naar de Groenelaan, om daar huishoudartikelen of de ouderwetse zeep te kopen. De Westerhavenbrug heeft dus een grote rol gespeeld in de ontwikkeling van zijn huishoudwinkel.
Sommige software plug-ins die gebruikt worden voor het onderhouden en functioneren van deze website, zoals bijvoorbeeld Google Fonts en Google Maps gebruiken technologieën zoals cookies om informatie over uw apparaat op te slaan en/of te raadplegen. St.-Erfgoed Werf Gusto, als beheerder van deze website, doet niets met de vergaarde informatie. Door in te stemmen met het gebruik van deze technologieën kunnen gegevens zoals surfgedrag of unieke ID's via onze site verwerkt worden. U kunt natuurlijk geen toestemming geven of uw toestemming intrekken. Misschien zou het een nadelige invloed kunnen hebben op bepaalde onderdelen van onze website.
Functioneel
Altijd actief
De technische opslag of toegang is strikt noodzakelijk voor het legitieme doel het gebruik mogelijk te maken van een specifieke dienst waarom de abonnee of gebruiker uitdrukkelijk heeft gevraagd, of met als enig doel de uitvoering van de transmissie van een communicatie over een elektronisch communicatienetwerk.
Voorkeuren
De technische opslag of toegang is noodzakelijk voor het legitieme doel voorkeuren op te slaan die niet door de abonnee of gebruiker zijn aangevraagd.
Statistieken
De technische opslag of toegang die uitsluitend voor statistische doeleinden wordt gebruikt.De technische opslag of toegang die uitsluitend wordt gebruikt voor anonieme statistische doeleinden. Zonder dagvaarding, vrijwillige naleving door uw Internet Service Provider, of aanvullende gegevens van een derde partij, kan informatie die alleen voor dit doel wordt opgeslagen of opgehaald gewoonlijk niet worden gebruikt om je te identificeren.
Marketing
De technische opslag of toegang is nodig om gebruikersprofielen op te stellen voor het verzenden van reclame, of om de gebruiker op een website of over verschillende websites te volgen voor soortgelijke marketingdoeleinden.
Sjef vertelde: ‘De dynamiek van de omgeving trok me aan in Schiedam, alleen al de wolkenlucht die keer op keer kan veranderen op één dag. Maar ook de dynamiek van de havens, wegen, verkeerspleinen en bruggen’ Op het scherm zagen we een aantal van zijn eigen foto’s van de omgeving langskomen. De luisteraars zwollen op van trots, bij de schitterend omschreven waardering voor de eigen omgeving van een ‘buitenstaander’ zoals Sjef.
Op een oude stadskaart wees Sjef de bruggen aan die de Gorzen met de rest van de stad verbindt. Bruggen die open moesten kunnen voor het scheepsverkeer. De Westerhavenbrug is een brug met brede doorstromingsgaten, zodat het water ruim baan heeft richting Spuikanaal. Hier werd Sjef aangevuld uit de zaal: ‘Er zijn heel wat kinderen in verdrinkingsnood gekomen bij het zwemmen in de Westerhaven. Het spuien van het water dat vanuit de binnenstad door de Westerhaven ging richting Spuikanaal had een stevige stroming. Het uiteindelijke spuien op de Wilhelminahaven ging met een donderend geraas.’
Uit de archieven is het volgende opgedoken: al in 1931 waren er plannen voor een ‘nieuwe brug’, want de houten brug was aan vervanging toe. De raadsvergaderingen over deze brug, werden van 9 tot en met 12 november 1931 in de krant gepubliceerd. Ze lezen als een spannend feuilleton. De kosten voor het opknappen van de houten brug werden geschat op 90.000 gulden (dit budget werd uiteindelijk met 4400 gulden overschreden).
Het betonwerk voor de brug, de havenhoofden, werd in 1936 gebouwd. De ijzerconstructie kwam bij de Werf Gusto vandaan, maar er waren problemen met de levering van het benodigde staal. Op 29 oktober 1937 werd het mechaniek van de brug getest. Eind 1937 is de brug, met stille trom zonder hoogwaardigheid bekleders, geopend (het is onduidelijk of dit op 30 november of op 1 december gebeurde). Volgens de Schiedamse Courant was de eerste passant op 30 november een zuster die op weg ging naar haar werk in het gemeenteziekenhuis.
Ook Gusto, de werf waar de brug gemaakt werd, werd besproken op deze avond.
De Westerhavenbrug heette kort na de opening nog gewoon ‘de nieuwe brug’. Een naam, waarop in de archieven moeilijk te zoeken is, want iedere brug die gebouwd en geopend wordt, is immers een nieuwe brug. De foto’s waarop de brug in een donkere tint is te zien, zijn genomen net na de opening en nog voor de grijze schilderbeurt waarmee men wachtte op beter weer tot het voorjaar. Uit de zaal kwamen langzaam de aanvullingen op het verhaal van Sjef.
Bijvoorbeeld over de hekjes die ter afsluiting van het rijverkeer diende bij opening van de brug. Ze kwamen van de Koemarktbrug, weet bezoeker Wim Rook te vertellen, en zijn in 1949 geplaatst.
Een projectleider van de gemeente, Jan Meeuse, vertelde aan de aanwezigen over de plannen van de brug. De lantarenpalen, de hameistijlen en het bovenwerk komen terug. Alleen de klinknagels komen helaas niet terug. Iets wat Sjef zeer betreurt omdat dit nu precies naar de historie van de maker, de Gusto, verwijst.
(Schiedamsche Courant 24/03/1937, p.2). In oktober van hetzelfde jaar waren dan toch eindelijk de eerste onderdelen van de brug klaar en werden zij over de Westerhaven aangevoerd. Een bijzondere gebeurtenis: alle ‘technische bijzonderheden’ werden in de krant vermeld!
Samen vertellen zij hoe zoiets in zijn werk gaat: “Vroeger ging de Westerhavenbrug elektrisch open”, vertelt Wout. “Aan beide kanten van de brug bevond zich motoren, die onderling met elkaar verbonden waren. De brugwachter kon dan eenvoudig met een sleutel de brug openzetten, maar op den duur veranderde het voltagenetwerk van 123 volt naar het inmiddels gangbare 220 volt. Omdat de Westerhavenbrug niet vaak openging, was het de moeite niet waard om de motoren om te zetten naar de nieuwe maatstaven,” zo vult Hans aan.
